Σάββατο 23 Ιουνίου 2012

Η αυτοκτονική πράξη της Αντιγόνης



Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη (1865). 
Λάδι σε καμβά, 100 εκ. x 157 εκ. 
Νικηφόρος Λύτρας.
Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.


Ο Ζίζεκ δεν απομακρύνεται ιδιαίτερα από το πρότυπο του αγωνιστή- πολεμιστή καθώς εξιδανικεύει την απόφαση της Αντιγόνης να προβεί σε μια ηρωική πράξη αμφισβήτησης του (συμβολικού) Νόμου του Κρέοντα. Η ηρωική πράξη της Αντιγόνης είναι πράξη αυτοκτονίας, υπακούει σε μια ενόρμηση θανάτου. Η πράξη του Ζίζεκ ισοδυναμεί με μια βίαιη και θανατηφόρα εισβολή του Πραγματικού που θα εξαρθρώσει την υπάρχουσα σταθερότητα του Νόμου που εγγυάται την συμβολική τάξη. Η αντίσταση στον Νόμο εξισώνεται από τον Ζίζεκ με μια στιγμιαία πράξη η οποία θα μετασχηματίσει την πραγματικότητα κατακλυσμιαία και η προσωπική θυσία της ηρωίδας δείχνει την αφοσίωση σε μια ηθική πέραν του καλού και του κακού, σε μια ηθική της ψυχανάλυσης. Ο μεσσιανισμός, με μεσσία και η αυτοκτονία ως ηρωική πράξη αποτελούν για τον Ζίζεκ το θεωρητικό πλαίσιο του εγχειρήματός του. Ο Ζίζεκ παρουσιάζει την ηρωική αυτή πράξη ως αδύνατη η οποία εκ των υστέρων καταδεικνύεται ως δυνατή. Μόνον η πραγματοποίηση του αδυνάτου τροποποιεί αναδρομικά τις δυνατότητες του παρελθόντος.
Ο Ζίζεκ στο βιβλίο του Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό (σελ. 234) αρνείται ότι η πράξη της Αντιγόνης είναι αβυσσαλέα με την έννοια μιας ανορθολογικής χειρονομίας που διαφεύγει όλα τα ορθολογικά κριτήρια. Η πράξη μπορεί και οφείλει να κριθεί επί την βάση καθολικών ορθολογικών κριτηρίων αλλά αναδημιουργεί τα κριτήρια με τα οποία πρέπει να κριθεί. Η ηθική πράξη δεν είναι αυτή που παραβιάζει τον νόμο όπως συμβαίνει στον Μπατάιγ ο οποίος εγκλωβίζεται σε μια προνεωτερική αντίληψη της σχέσης νόμου και επιθυμίας. Η ηθική πράξη είναι αυτή που διαφέρει από μια απλοϊκή  σύλληψη της παράβασης στο ότι επαναπροσδιορίζει τι είναι ένας νομικός κανόνας και δεν οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο αποδοχής και παραβίασης του νόμου.
Όσον αφορά τον κατακλυσμιαίο χαρακτήρα της ηθικής πράξης ο Ζίζεκ στο κείμενό του «Εναντίον μιας πολιτικής της Jouissance» απαντώντας στην δριμεία κριτική του Σταυρακάκη αρνείται κατηγορηματικά ότι η ηθική πράξη ενέχει το καθεστώς ενός στιγμιαίου θαύματος. Ο Ζίζεκ υποστηρίζει ότι η εγκαθίδρυση ενός νέου κύριου σημαίνοντος δεν σημαίνει την αποδοχή μιας φαντασίωσης πληρότητας. Αυτό βασίζεται στην εξής ερμηνεία: O Ζίζεκ υποστηρίζει ότι στο συμβολικό υπάρχει η έλλειψη ενώ στο επίπεδο του πραγματικού υπάρχει τρύπα. Έτσι το αντικείμενο α στην τάξη του συμβολικού είναι αυτό που καλύπτει την έλλειψη ενώ στο επίπεδο του πραγματικού είναι αυτό που δημιουργεί την έλλειψη  στο συμβολικό, ταυτίζεται με το κενό. Έτσι  στην τάξη του πραγματικού  η ενόρμηση είναι συνεχώς ανικανοποίητη εφόσον κινητοποιείται διηνεκώς γύρω από τον στόχο της χωρίς ποτέ να τον πετύχει υπακούοντας έτσι στην ενόρμηση του θανάτου.  Με αυτόν τον τρόπο δεν επιτρέπει την καθήλωση της jouissance. Ο Ζίζεκ φαίνεται να έχει επηρεαστεί από την μπαντιουική έννοια του συμβάντος σε αυτό το σημείο. Η ηθική πράξη της Αντιγόνης διανοίγει τον χώρο ενός συμβάντος.
Ο Ζίζεκ σπεύδει να απαντήσει στην κατηγορία ότι η επιθυμία της Αντιγόνης είναι αυτοκτονική. Η πράξη της Αντιγόνης σύμφωνα με τον Ζίζεκ δεν είναι απλά έκφραση μιας καθαρής επιθυμίας θανάτου. Αν σήμαινε αυτό τότε η Αντιγόνη θα είχε απλά αυτοκτονήσει χωρίς να δημιουργήσει καμία φασαρία στους γύρω της. Η πράξη της δεν ωθούνταν από μια συμβολική παρώθηση για να πεθάνει αλλά από μια απροϋπόθετη επιμονή της σε ένα συμβολικό τελετουργικό. Στο βιβλίο του In defense of lost causes ο Ζίζεκ υποστηρίζει ο η Αντιγόνη επιμένει μέχρι θανάτου στην εκτέλεση μιας συμβολικής πράξης, της πρέπουσας ταφής του αδελφού της. Η Αντιγόνη δεν υποστηρίζει ένα υπερ-συμβολικό πραγματικό αλλά το καθαρό σημαίνον- η καθαρότητά της είναι αυτή του σημαίνοντος (σελ.305). Ο Σταυρακάκης σε άρθρο του αμφισβητεί την καθαρότητα της πράξης της Αντιγόνης εφόσον φαίνεται ο ίδιος ο Ζίζεκ να αποδέχεται ότι η πράξη της ενέχει κάτι της τάξης του συμβολικού, ότι ενέχει την τάξη του σημαίνοντος.   
Τέλος η αυτοθυσία της Αντιγόνης βασίζεται σε μια επαναδιαπραγμάτευση της καντιανής προσταγής από την οπτική της ενόρμησης θανάτου. Η ηθική πράξη της Αντιγόνης επιβεβαιώνεται ως ηθική εφόσον η επιθυμία της δεν σκοπεύει σε κάποιο ίδιον όφελος αλλά υπακούει στο πέραν της αρχής της ευχαρίστησης δηλαδή στην ενόρμηση θανάτου και για αυτό ο Λακάν την αποκαλεί καθαρή επιθυμία. Η Αντιγόνη μέσα από την πράξη της κάνει το καθήκον της ακόμη και αν το διακύβευμα είναι η ίδια η ζωή της. 

8 σχόλια:

  1. Κατά τη γνώμη μου το ζήτημα εισάγεται με την εντολή του Κρέοντα να μείνει άταφος ο Πολυνείκης. Δεν μας ενδιαφέρει το γιατί. Αυτό έπεται και μπορεί να είναι το οτιδήποτε. Το γεγονός, το πραγματικό δεδομένο, το α΄ του ζητήματος είναι μόνο η προσταγή της εξουσίας. Το β΄ είναι η άρνηση υπακοής στην προσταγή α΄. Και πάλι δεν μας ενδιαφέρει το γιατί. Αν δηλαδή πρόκειται για την προσκόλληση σε κάποιο τελετουργικό, για την πίστη στους απαρασάλευτους νόμους των θεών που υπερβαίνει την οφειλή υποταγής στους νόμους των ανθρώπων κλπ. Η Αντιγόνη έχει πάρει την απόφαση να εναντιωθεί. Δεν το συζητά για να πείσει τον εαυτό της. Το συζητά για να διατρανώσει την αντίστασή της. Το ζήτημα είναι ο νόμος της εξουσίας και η άρνηση υποταγής στο νόμο με τίμημα την ίδια τη ζωή. Η άρνηση είναι το σημαντικό. Η δράση, το γεγονός, είναι η άρνηση. Η μη εφαρμογή του νόμου. Όχι ο λόγος που την πλαισιώνει. Στο ανάλογο παράδειγμα του Σωκράτη υπήρξε επίσης πλήρης άρνηση και αδιαφορία απέναντι στο νόμο. Η γελοιοποίηση της πολιτείας επετεύχθη. Ωστόσο, ο λόγος που πλαισίωνε αυτή τη γελοιοποίηση, από την πλευρά του Σωκράτη, ήταν «πως οφείλουμε υποταγή στους νόμους της πολιτείας, άρα, γι’ αυτό θα πιω το κώνειο». Σαν να μας έλεγε «δείτε πόσο γελοίοι είναι οι νόμοι». «Πίνω το κώνειο, στο όνομα της γελοιότητάς τους». Ούτε ο Σωκράτης ούτε η Αντιγόνη άλλαξαν έστω κι ένα κόμμα απ’ ό,τι έλεγαν κι απ’ ό,τι έκαναν προς χάριν των νόμων, οι οποίοι τους καταδίκασαν ακριβώς γι’ αυτά που έλεγαν και γι’ αυτά που έκαναν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Εμείς (δεν αναφέρομαι προσωπικά, αλλά στην εποχή μας), ανίκανοι να ορθωθούμε έναντι του όποιου νόμου με το θάρρος της όποιας γνώμης μας, προσπαθούμε εκ των υστέρων να «δικαιώσουμε» την άρνηση της Αντιγόνης και του Σωκράτη (που την ονομάζουμε αυτοκτονία, ενώ είναι δολοφονία που διέπραξαν οι νόμοι – όπως συμβαίνει και στις μέρες μας). Προσπαθούμε να δικαιώσουμε τη γνώμη της Αντιγόνης ή του Σωκράτη. Δεν βλέπουμε τη δράση. Δεν έχουν ανάγκη δικαίωσης από εμάς, ούτε ο Σωκράτης ούτε η Αντιγόνη ούτε οι δυόμιση χιλιάδες «αυτοκτονημένοι» (δολοφονημένοι από τους νόμους) των τελευταίων ετών. Άντλησαν τη δικαίωση της πράξης τους μονάχα από την ελεύθερη βούλησή τους (επειδή έτσι ήθελαν) κι ενώ όλοι οι άλλοι ήταν εναντίον τους. Αν τους ενδιέφερε η γνώμη των άλλων, ή να επιβάλλουν τη δική τους, θα το είχαν διαπραγματευτεί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Σε ευχαριστώ για τα σχόλιά σου. Στην αντιπαράθεση του Ζίζεκ με τον Σταυρακάκη το διακύβευμα είναι ο χαρακτήρας της πράξης. Ο Ζίζεκ υποστηρίζει ότι η πράξη συνιστά μια τομή του Πραγματικού όπου η συμβολική τάξη καταρρέει ολόκληρη για να εγκαθιδρυθεί μια νέα. Ο Σταυρακάκης υποστηρίζει ότι η πράξη ενέχει και συμβολικά στοιχεία, ότι δεν περιλαμβάνει την κατάρρευση της συμβολικής τάξης αλλά την υιοθέτηση μιας Άλλης απόλαυσης.Ουσιαστικά πρόκειται για την παλιά διαμάχη: αλλαγή μέσα από επανάσταση ή μέσα από μεταρρυθμίσεις; Ο Ζίζεκ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός δεν μεταρρυθμίζεται αλλά ανατρέπεται. Ο Σταυρακάκης αρνείται την άμεση κατάρρευση του καπιταλισμού, μιλά για διαδικασία και όχι για στιγμιαία πράξη μεσσιανικού χαρακτήρα. Το αν η πράξη της Αντιγόνης ακολουθεί ένα τελετουργικό σχετίζεται με την παραδοχή ή όχι ότι η πράξη (ή διέλευση της φαντασίωσης) έχει συμβολικές διαστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση το πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματώνεται η πράξη της Αντιγόνης έχει σημαντικό ρόλο. Αφορά τον πραγματικό ή συμβολικό χαρακτήρα της πράξης της μαζί με τις συναφείς πολιτικές προεκτάσεις της. Δείχνει αν η πράξη σέβεται το συμβολικό πλαίσιο ή οδηγεί στον πλήρη αφανισμό του.
    Ο Λακάν και ο Ζίζεκ δεν σχετίζουν την πράξη του Σωκράτη ίσως γιατί δεν υπάρχει αυτή η άμεση αμφισβήτηση του Νόμου. Βέβαια από το γεγονός ότι μπορούσε να διαφύγει γίνεται φανερό ότι υπακούει στην ενόρμηση θανάτου, αντιτίθεται στην ίδια την ευδαιμονία του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. @Kraftwerk

      Ποιά είναι η δική σου τοποθέτηση πάνω στη διαμάχη του Ζιζεκ με το Σταυρακάκη για το χαρακτήρα της πράξης; Έχω την αίσθηση πως ο Σταυρακάκης τεκμηριώνει τον μεσσιανικό χαρακτήρα της πράξης στον Ζίζεκ. Από την άλλη, ο πρώτος υποτιμάει το στοιχείο της τομής που ενέχει η πράξη που διαλύει μία συμβολική τάξη, απο-υποκεμειμενικοποιεί για να διαμορφώσει μία νεά συμβολική τάξη και νέες υποκειμενοποιήσεις, προς όφελος μίας συνέχειας διαδοχικών αλλαγών εντός μίας συμβολικής τάξης που μπορεί να οδηγήσουν σε ποιοτικές αλλαγές (το μετασχηματισμό της ίδιας της συμβολικής τάξης που τις παρήγαγε). Η τομή αυτή αφορά τόσο την ίδια την (πρότερη) συμβολική τάξη που αναιρείται - διαρυγνύεται, όσο και το υποκείμενο που αυτοαναιρείται - μετουσιώνεται. Ο Σταυρακάκης επίσης δείχνει πως η ζιζεκική πράξη δεν ταυτίζεται με το μπαντιουικό συμβάν καθώς το δεύτερο λαμβάνεί χώρα εντός ενός συμβαντικού χώρου και όχι ex nihilo, όπως φαίνεται να συμβάινει η πράξη στον Ζίζεκ. Άασχετα αν το υποκείμενο του συμβάντος δεν έχει αναδυθεί ακόμη εντός αυτού του χώρου, αντίθετα είνται το συμβάν που συγκροτεί το υποκείμενο και ταυτόχρονα η πιστότητα στο συμβάν από αυτό το υποκείμενο είναι που εν τέλει επικυρώνει εκ των υστέρων της αλήθεια του συμβάντος, ότι δεν πρόκειται περί ψευδοσυμβάντος. Σε κάθε περίπτωση πως τοποθετείσαι σε αυτή τη διαμάχηq μου φαίνεται πως οι δύο καταλαμβάνουν του δύο πόλους μίας προβληματικής αντίθεσης ενώ ο Μπαντιού προσπαθεί να υπερβεί την ίδια την αντίθεση, άσχετα αν τα καταφέρνει...

      Διαγραφή
    2. Ο Σταυρακάκης σταματά να στηρίζεται στη θεωρία του Λακάν και από κάποιο σημείο και μετά παράγει ο ίδιος τη θεωρία. Η άλλη απόλαυση ή απόλαυση του μη όλου δεν αναφέρεται στην μη ιεραρχικότητα και τη μη αφομοίωση που υποστηρίζει ο Σταυρακάκης, η σύνδεση είναι αυθαίρετη ξεκάθαρα. Ο Ζίζεκ πιο πιστός στο Λακάν εξηγεί ότι η άλλη απόλαυση συνδέεται με τη Μήδεια που σκότωσε τα παιδιά της. Ο Σταυρακάκης λοιπόν χρησιμοποιεί καταχρηστικά την έννοια και αυθαίρετα. Από κει και πέρα το πιο προβληματικό σημείο είναι ότι πέφτει στην παγίδα της αποδοχής μιας φαντασίωσης πληρότητας. Η άλλη απόλαυση αντιστοιχεί σε μια μετα-φαντασιωτική κατάσταση. Ο Σταυρακάκης ταυτίζει την κοινωνικοπολιτική φαντασίωση με την κλασική μαρξική έννοια της ιδεολογίας ως ψευδούς συνείδησης. Αφού εκπέσει η ιδεολογική φαντασίωση και η επενδυμένη σε αυτή φαλλική απόλαυση θα επικρατήσει μια αρμονική κατάσταση μη ανταγωνιστική όπου ο καθένας θα απολαμβάνει το μη όλο. Έτσι υποπίπτει στην παλιά έννοια της ιδεολογίας θεωρώντας την ως κουρτίνα που κρύβει την πραγματικότητα και όχι ως στήριγμα της πραγματικότητας, ως οθόνη που αποκρύπτει το κενό του πραγματικού. Τελικά φαίνεται η θεωρία του να καταλήγει σε αυτό ακριβώς που αρνούνταν ο Λακάν στην ηθική της ψυχανάλυσης, μια ηθική του Αγαθού, μια αριστοτελική εκδοχή της ευδαιμονίας.
      ‘Οσον αφορά το Ζίζεκ θα έλεγα ότι επιμένει σε μια ανάπτυξη του Λακάν για την Αντιγόνη την οποία ο Λακάν σύντομα εγκαταλείπει και δεν αναφέρει ποτέ ξανά σε αυτή. Η ηθική βασιμένη στην ενόρμηση θανάτου αντικαθίσταται από μια ηθική της διαφοράς στο ύστερο έργο του. Μάλιστα διαφαίνεται ένα πέρασμα του Λακάν από την τραγική διάσταση της πράξης στην κωμική διάσταση όπως έχει δείξει η Zupancic. Πέρα από αυτό ο Ζίζεκ δεν λαμβάνει υπόψη του ότι η πράξη δεν αποτελεί απλώς έκλυση του Πραγματικού αλλά ενέχει και συμβολικές διαστάσεις δεν είναι μια ex nihilo δημιουργία. Επίσης εσκεμμένα δεν τονίζει κάτι στο οποίο αναφέρεται αρκετά συχνότερα ο Σταυρακάκης, στην συμφιλίωση με το σύμπτωμα. Δεν αποτελεί το τελευταίο στάδιο της ανάλυσης η διέλευση της φαντασίωσης αλλά η ταύτιση με το σύμπτωμα. Το σύμπτωμα ποτέ δεν διαλύεται πλήρως. Σύμφωνα με αυτή την ανάλυση η (αταξική) κοινωνία είναι αδύνατη. Το σύμπτωμα δεν διαλύεται ποτέ πλήρως στο συμβολικό , μένει κάτι της τάξης του α-νοητού. Τέλος τονίζει την αρνητικότητα της πράξης επηρεασμένος από τον Χέγκελ (ριζική αρνητικότητα) και δεν δίνει έμφαση στην θετική της διάσταση , στην αναδημιουργία της συμβολικής τάξης και της αναγέννησης του υποκειμένου. Για αυτό άλλωστε συνέδεσε την πράξη με το μπαντιουικό συμβάν το οποίο ωστόσο είναι ασύμβατο με την έννοια της πράξης (διαφορετικός ορισμός του υποκειμένου, της αλήθειας κτλ).
      Ο Μπαντιού συμφωνώ ότι μάλλον βρίσκεται θεωρητικά σε πιο στέρεο έδαφος. Μια κριτική που θα μπορούσε να του ασκηθεί είναι η αξιωματική αποδοχή του ότι «τα μαθηματικά είναι οντολογία» ένας άνευ όρων πλατωνισμός για την διατύπωση της έννοιας της κατάστασης και του συμβάντος. Επίσης ο κυκλικός ορισμός του υποκειμένου μέσα από το συμβάν θεωρώ ότι είναι πρακτικά αντιπαραγωγικός. Έξω από το συμβάν το υποκείμενο δεν υπάρχει. Δεν μπορούν κάπoιοι να προετοιμάσουν την έλευση ενός συμβάντος, αλλά ούτε να πιστεύουν σε αυτό εφόσον η πίστη στο συμβάν προϋποθέτει υποκείμενα που παράγονται από το συμβάν. Επίσης δεν νοείται κάποιου είδους αντίσταση μέσα σε μια κατάσταση, τα υποκείμενα της αντίστασης δεν μπορούν να υπάρξουν. Έτσι προκρίνεται η μοιρολατρική έλευση του συμβάντος.

      Διαγραφή
  4. Σ’ ευχαριστώ πολύ για την απάντηση.

    Το πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματώνεται η πράξη της Αντιγόνης είναι οπωσδήποτε σημαντικό, όπως και κάθε πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματώνεται κάθε πράξη. Πράξη δίχως πλαίσιο συνείδησης, δεν νοείται για πράξη. Ωστόσο, είτε η πράξη σέβεται το συμβολικό πλαίσιο είτε οδηγεί στον πλήρη αφανισμό του, για την Αντιγόνη το δίλλημα καταλήγει να είναι ένα: ελευθερία ή θάνατος. Η παρατήρησή μου αφορά στο ότι δεν αλλάζει ο θαυμασμός μου για την πράξη, αν πρόκειται περί διαφορετικής προσέγγισης της ελευθερίας (ή ακόμα και του θανάτου) ως μεθόδων, συμβολισμού, τελετουργίας κλπ. Θα μπορούσε η Αντιγόνη να θέλει να φαγωθεί ζωντανή από τον εραστή της ή να τον φάει ζωντανό με τη δική του θέληση, επειδή έτσι θα τους ενέπνεε η ερωτική φύση της θρησκείας τους η απλώς ο έρωτάς τους – δίχως οι λέξεις εδώ να έχουν κάποιο πάγιο νόημα - και οι νόμοι να τους το απαγόρευαν. Το ίδιο αξιοθαύμαστη θα ήταν η εναντίωσή της. Η Αντιγόνη, μου φαντάζει αδιάφορη για το αν θα τη μιμηθούν άλλοι ή αν θα ανατραπούν οι νόμοι μετά την πράξη της. Θέλει να θάψει τον αδελφό της και κάνει τα πάντα γι’ αυτό, όπως θα έκανε αν θα ήθελε να δοθεί στον εραστή της και αυτό της απαγορευόταν. Δεν ενδιαφέρεται να διδάξει τους γύρω της ή τις επόμενες γενιές (δίχως να σημαίνει αυτό πως η πράξη της δεν είναι διδακτική ή διαχρονική – κάθε άλλο μάλιστα). Έτσι νομίζω. Κινείται από το πάθος της συγκεκριμένης πράξης. Μας λέει (δίχως να μας το λέει, ή να την νοιάζει να μας πει κάτι): δράσε όπως νομίζεις, δίχως να σε ενδιαφέρουν οι συνέπειες ή η συνέχεια. Δε νομίζω πως είναι μια θρησκόληπτη της αρχαιότητας που δρα έτσι για να είναι υπάκουη στους θείους νόμους ή σε μια άλλη τάξη νόμων έναντι της κρατούσας. Απλώς επικαλείται τους θεούς μια και ακόμα και στη γλώσσα του Κρέοντα (στον οποίο εναντιώνεται) ισχύει η ιεραρχία της προτεραιότητας των Θεών.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ο Σωκράτης, από την άλλη, ενδιαφέρεται για την υστεροφημία του (με την «καλή» έννοια:). Ενδιαφέρεται για τη συνέπεια της γενικότερης στάσης του απέναντι στη ζωή. Η πράξη του, όσο και αν είναι ακραία και αξιοθαύμαστη, είναι μια πράξη διαφήμισης (προπαγάνδας), μια στρατηγική δράση ήπιας ανατροπής που διαβρώνει τον αντίπαλο σε διαχρονικό πεδίο. Θαυμάζω την αυτοθυσία του Σωκράτη, αλλά κανένα λογικό συμπέρασμα δεν με οδηγεί στο να πιστεύω πως οφείλω στην πολιτεία και στους νόμους της τυφλή υποταγή.
    Και η Αντιγόνη και ο Σωκράτης πήγαν ενάντια στους νόμους μέχρι θανάτου. Και οι δύο άρθρωσαν με διαφορετικούς τρόπους το « ή ελευθερία (στο να θάψω τον αδελφό μου ή στο να διδάσκω ό,τι επιθυμώ) ή θάνατος. Επίσης και οι δύο, απέτυχαν να ανατρέψουν ή να διαμορφώσουν τους νόμους (είτε τους ενδιέφερε κάτι τέτοιο, είτε όχι) γεγονός που ισχύει μέχρι σήμερα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Από την άλλη, ο καπιταλισμός, όπως και κάθε ολοκληρωτισμός/αποκτήνωση, οφείλει, κατά τη γνώμη μου, να μεταμορφωθεί ούτως ή άλλως μια και αν δεν μεταμορφωθεί, θα εξαφανιστεί από προσώπου γης νομοτελειακά (αν δεν εξαφανιστεί εξ αιτίας του και η γη η ίδια) Αν θα μεταμορφωθεί μέσω της μεταρρύθμισης ή μέσω της επανάστασης δεν το γνωρίζω. Ενδέχεται να είναι αδόκιμα και τα δύο από μόνα τους σε παγκόσμιο επίπεδο εφαρμογής. Ενδέχεται να χρειάζεται, κατά τόπους, αλλά και κατά χρόνους, επί μέρους εφαρμογή ή και συνεργασία των δύο μεθόδων, όπως επιπροσθέτως μπορεί να χρειάζεται να αναπτυχθούν και άλλες, διάφορες αλλά συμπληρωματικές μέθοδοι. Πάντως δε νομίζω πως αν ένας ολοκληρωτισμός αντικατασταθεί από κάποιον άλλον, είτε μέσω της επανάστασης είτε μεταβατικά είτε όπως αλλιώς, θα λυθεί δια παντός το ζήτημα. Απλά θα μεταμορφωθεί το πρόβλημα και θα «κερδίσουμε» και άλλο χρόνο ως αυτοβούλως ή μη, υποτελείς στο ένα ή στο άλλο δόγμα.

    Όσοι, στο κάτω-κάτω, επιθυμούν έναν τρόπο ζωής (τον καπιταλισμό, τον κομμουνισμό ή όποιον άλλο), ας τον ζήσουν (ή ας τον ανατρέψουν με όποια μέθοδο ή συνδυασμό μεθόδων το επιτύχουν - αν επιθυμούν κάτι άλλο και ο όποιος ολοκληρωτισμός τους έχει κάτσει στο σβέρκο) αρκεί να μην μου επιβάλλουν να παίξω τον ρόλο είτε του οπαδού είτε του αντιστασιακού που μου έχουν ετοιμάσει. Ας ζούνε π.χ. κάποιοι στη Γερμανία ως καπιταλιστές, άλλοι στην Κούβα ως κομμουνιστές, άλλοι στον Αμαζόνιο ως βατραχολάτρες, άλλοι στον Ελικώνα και στα ποτάμια ως Νύμφες και Σάτυροι, άλλοι στη Σπάρτη αρτιμελείς και δίχως ανάπηρους κι ας πολεμούν μεταξύ τους μέχρι θανάτου κι άλλοι στην Αθήνα ως μπουζουκοφίλαθλοι ή ότι άλλο. Αρκεί να μην ενοχλούν τους γύρω τους ή να θέλουν να επιβάλλουν τα γούστα και τις απόψεις τους σε όλους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή